Een gedicht van Du Fu 
Vertaling: W.L. Idema

De collegezaal waar de voorstelling “Von Siebold op zoek naar het Echte Oosten” gaat plaatsvinden, is precies de plek waar ik zo’n elf jaar geleden nog colleges klassiek Chinees volgde. Voordat ik naar het conservatorium ging, studeerde ik namelijk korte tijd sinologie aan de Universiteit Leiden. Naast mijn muzikale bestaan was ik gefascineerd door het oude China, Chinese talen en filosofie. Uiteindelijk was de muziek toch sterker en vertrok ik naar het Utrechts Conservatorium.

Elf jaar later word ik aangesteld als dirigent van Het Zingend Hart en krijg ik te horen dat mijn eerste project met dit kamerkoor een Aziëproject zou kunnen worden in het kader van het Leidse Aziëjaar. Het programma zou eventueel ook op de universiteit kunnen worden uitgevoerd. Of ik daar iets voor voel.

Ik val met mijn neus in de boter. In mijn achterhoofd speel ik al jaren met het idee om Chinese teksten in koormuziek te verwerken. Een betere aanleiding om hiermee te beginnen, kan ik mij niet wensen. En nog belangrijker: ook het koor staat open voor deze uitdaging. Om de verbinding met Leiden en het Leidse Aziëjaar te benadrukken, ontstond het idee om een van de Leidse muurgedichten – Kexi van de achtste-eeuwse Chinese dichter Du Fu – voor dit project op muziek te zetten. De tekst sprak mij ook zeer aan, dus de keuze was snel gemaakt.

Dit gedicht is geschreven in de klassieke Chinese schrijftaal, maar wordt uitgesproken in de moderne standaardtaal, het Mandarijn. Mijn kennis van beide talen is echter beperkt, en de interpretatie en vertaling van de zeer compacte klassieke schrijftaal is een kunst op zich. Met behulp van de vertaling van W.L. Idema ben ik gekomen tot een muzikale zetting van de tekst. Je zou dus eigenlijk moeten stellen dat het een zetting is van de vertaling, oftewel een interpretatie van een interpretatie.

Chinese teksten combineren met westerse muziek brengt, naast inhoudelijke, nog een aantal problemen met zich mee. Zoals u misschien weet is het Mandarijn een toontaal: klanken hebben een toonrichting (liggend, stijgend, dalend etc.). Maar als je een melodie wilt zingen in het Mandarijn, zitten de tonen van de taal de melodie natuurlijk in de weg. In Chinese liederen laat men de taaltonen derhalve weg. De betekenis is immers nog af te leiden uit de context.

Maar als je het nu eens omdraait? Wat als je de tonen van het Mandarijn niet negeert, maar juist gebruikt om een melodie vorm te geven? Met dit idee heb ik in dit stuk voor het eerst geëxperimenteerd. De melodielijnen volgen dus voor een deel (niet voortdurend) de tonen van het Mandarijn: als een lettergreep bijvoorbeeld stijgend klinkt, stijgt ook de melodie.

Voor de compositie heb ik de tekst in drie delen benaderd. Het eerste deel bestaat uit de eerste twee verzen, waaruit blijkt dat de auteur verlangt naar rust: hij wil dat de lente draalt. Het tweede deel, vers drie en vier, dragen het muzikale hoofdthema: kexi, helaas, de dingen zijn niet meer zoals ze vroeger waren. Het derde deel is letterlijk dat wat overblijft: slechts wijn en poëzie maken het leven nog draaglijk, daar zou Tao Qian (Tao Yuanming, een dichter uit de vijfde eeuw die bekend stond om zijn teruggetrokken bestaan aan het eind van zijn leven) over kunnen meepraten.  

Dat het Aziëprogramma van Het Zingend Hart in deze specifieke zaal uitgevoerd zou worden, is nog niet zo lang bekend en berust min of meer op toeval. Ik vind het daarom extra bijzonder en voel mij bevoorrecht dat deze twee werelden in dit programma en op deze plek bij elkaar komen.

Guido van Swieten
dirigent Het Zingend Hart

可惜	Ke xi	Helaas (vertaling W. L. Idema*)
花飛有底急	Hua fei you di ji	De bloesems vallen – waarom toch zo’n haast?
老去願春遲	Lao qu yuan chun chi	Op leeftijd wil ik dat de lente draalt.
可惜歡娛地	Kexi huan yu di	Helaas dat alle plaatsen van genot
都非少壯時	Dou fei shao zhuang shi	Verschillen van de dagen van mijn jeugd.
寬心應是酒	Kuan xin ying shi jiu	Wat mij het hart ontspant is slechts de wijn,
遣興莫過時	Qian xing mo guo shi	Wat mij de geest verzet de poëzie.
此意陶潛解	Ci yi Tao Qian jie	Deze idee zou Tao Yuanming begrijpen –
吾生後汝期	Wu sheng hou ru qi	Mijn leven valt veel later dan het jouwe!

* Du Fu, De verweesde boot. Klassieke Chinese gedichten, vertaald en toegelicht door W.L. Idema, Amsterdam: Meulenhoff, 1989.